Pankreas, karın boşluğunun üst kısmında midenin arka kısmında yerleşik, hem iç hem dış salgıları olan bir organdır. Pankreasın büyük kısmı sindirim için çok önemli olan salgıları hazırlayan bez dokusundan yapılmıştır. Pankreasta yapılan salgılar bir kanal aracılığıyla onikiparmak barsağına akıtılır. Pankreas özsuyu adı verilen bu salgi sindirim işinde rol oynayan enzimleri içerir. Bu enzimlerin etkisi sayesinde yağ, protein ve karbonhidratların sindirimini sağlanır Pankreastan salgılanan insülin şeker metabolizmasında önemli rol oynar ve pankreas yetmezliğinde şeker hastalığı meydana gelir. Akut pankreatit, pankreasin ani şekilde iltihaplanması sonucu gelişen ciddi bir tablodur. Olay bir anlamda pankreasın değişik derecelerde hasar görmesi olarak da özetlenebilir. Bu hasar bazen pankreas hücrelerinin ölümüne neden olabildiği gibi, ortaya çıkan bazı kimyasal maddelere bağlı olarak gelişen olaylar vücudun tamamını ilgilendiren genel bir bozulmaya yol açabilir. Akut pankreatitin iki formu vardır:1)Basit ödematöz tip, 2)Akut nekrotizan tip. Akut pankreatitlerin %80’i ödematöz tip olarak karşımıza çıkar. Nekrotizan tip bazen öldürücü olacak kadar ciddi bir tablodur.
Akut pankretitin birçok nedeni vardır. En sık iki neden safra kesesi taşları ve alkoldur. Safra kanalına düşen taş ya kanal çıkışını tıkayarak ya da çıkıştan zorla da olsa geçip bağırsağa düşerken yarattığı olaylara bağlı olarak pankreas kanalında da değişik derecelerde tıkanıklık, basınç artması, hasar ve kanaldakilerin çevreye sızmasına neden olabilir. Aktif hale geçen enzimler çevredeki sağlıklı dokuları parçalamaya başlayabilir. Akut pankreatitin diğer nedeni yoğun alkol kullanımıdır. Ayrıca kabakulak, hiperlipidemi (kan yağlarının yüksekliği), kanal darlığı, pankreasın bazı doğuştan anomalileri, karın bölgesine travma, nadiren de olsa hamilelik durumları da pankreatite yol açabilir.
Tanıda hasta öyküsü önemlidir. Karın orta bölgesinde, göbek üstünde, kuşak tarzında dağılan, bele yansıyan ve öne eğilmekle azalan şiddetli, ağrı kesicilere yanıt vermeyen ağrı tipiktir. Kan testlerinden amilaz, lipaz, beyaz küre yüksekliği, CRP pozitifliği ve karaciğer fonksiyon testleri yardımcıdır. Batin ultrasonografisinde safra kesesinde taş, çamur ve varsa pankreasta bazı iltihabi değişiklikler saptanabilir. MR ve BT gibi görüntüleme yöntemleri ek katkılar sağlar.
Akut pankreatit tanısı konulan hasta mutlaka hastaneye yatırılmalıdır. Bu noktada en kritik sorun akut pankreatitin tipini belirlemek ve nedeni ortaya koymaktır. Eğer ortadan kaldırılabilir bir neden saptanırsa (safra kanalını tıkamış bir safra taşı) nedenin hızla ortadan kaldırılması gerekir. Bunlara hastanemiz gastroenteroloji merkezinde rutin yapılan ERCP işlemi hızla gerçekleştirilmelidir. Hangi pankreatit tipi olursa olsun tedavide genel prensipler doğrultusunda pankreasi dinlendirmek yani ağızdan gida alımını kesmek, damardan beslemek ve ek ilaçlar başlamak esastır. Hafif formda olayın 3-5 gün içerisinde gerilediği klinik bulguların (şikâyetlerin) süratle gerilediği gözlenir. Ancak, değişik derecede doku ölümü (nekroz) saptanması ağır form ile karşı karşıya kalındığını gösterir.
Doku kaybının seviyesinin takibi, ölümcül bir komplikasyon olan infeksiyondan koruma, bozulan diğer sistemler ile mücadele, ameliyat zamanının planlanması gibi hamleler iyi ayarlanmalıdır. Yanlış davranmak ölüm ile sonuçlanabilir. Bu nedenle deneyim çok önemlidir. Akut pankreatit atağı sonrası atak atlatılır atlatılmaz, altta yatan neden ortadan kaldırılmalıdır. Aksi halde tekrarı kaçınılmaz olur. Neden safra kesesindeki taşlar ise, safra kesesi alınmalıdır. Alkol etken ise alkol alımına son verilmelidir. Kan yağları yüksek ise bununla yoğun medikal ve diyet mücadelesi verilmelidir.
